Davranışçı Kuramların Temel İlkeleri
- Sadece gözlenebilir ve ölçülebilir davranışlar, davranış olarak kabul edilebilir.
- Organizma zihni boş olarak doğar
- Tüm öğrenmeler aynı basit kurallara göre işler
- İnsan ve hayvan öğrenmeleri birbirine benzer
- Öğrenmede uyarıcı – tepki bağı önemlidir
- Daha çok duygusal korku, sevgi, endişe, korku gibi davranışları tepkisel koşullanma sonucu kazanırız. Beceri gerektiren davranışların kazandırılmasında etkili değildir.
| Temel Kavramlar | ||
| Nötr ( İlişiksiz ) Uyarcı | Organzima üzerinde başlangıçta hiçbir tepkiye yol açmayan uyarıcıdır | Etle eşleşmeden önce başlangıçtaki: “zil” |
| Koşulsuz ( Doğal ) Uyarıcı | Organzima üzerinde tepkiye yol açan uyarıcı | “Et” |
| Koşulsuz ( Doğal ) Tepki | Organzimanın koşulsuz uyarıcıya verdiği tepki | Ete karşı akıtılan “salya” |
| Koşullu Uyarıcı | Koşulsuz uyarıcıyla eşleşmesi sonucunda , tek başına verilse bile tepkiye yol açan uyarıcı | Etle eşleşen “ zil” |
| Koşullu Tepki | Koşullu uyarıcıya verilen tepki | Sadece zil çaldığında akıtılan “Salya” |
Tepkisel Koşullanma İlkeleri
Bitişiklik: Koşullu uyarıcı ile koşulsuz uyarıcı arasındaki zaman. Kısa olmalı Pavlova göre yarım ya da bir saniye ara ile verilmeli. Zil + ( yarım saniye) Et = salya - Zil = salya
Habercilik ( Uyarıcıların Sırası ): Koşullu uyarıcının koşulsuz uyarıcıyı çağrıştırması , haber vermesi durumu.Zil etin geleceğini haber verecek eşikte olmalı.
Olumlu Habercilik ( İleriye Doğru Koşullanma ) ( Robert Rescorla): Koşullu uyarıcı koşulsuz uyarıcının geleceğini haber verir. - Zil , etin geleceğini haber verir.
Olumsuz Koşullanma ( Geriye Doğru Koşullama ) ( Robert Rescorla): Koşullu uyarıcının , koşulsuz uyarıcının sonlandığını, bittiğini haber vermesi. - Zil, dersin bittiğini haber verir.Yağmur yağarken yüzünü gösteren güneş yağmurun biteceğini haber verir.
Pekiştireç: Doğal ( koşulsuz Uyarıcı ) - “Et” = Birincil pekiştirec - “zil” = İkincil pekiştirec
Kaçma Koşullanması ( Klasik Koşullanma Kavramıdır ): Organizmanın istenmeyen(itici) bir uyarıcıya maruz kalması ve bir davranış sergileyerek itici uyarıdan kurtulması kaçma olarak adlandırılır. Öğrenme olmayacak ve ilk defa karşı karşıya gelecek. Okula giderken köpeklerin saldırısına maruz kaldığınızda korku ile hızlı hareket etmeniz kaçmadır.
Kaçınma Koşullanması ( Edimsel Koşullanma Kavramıdır ): Organizmanın kendisi için tehlike oluşturabilecek durumlardan kaçınmaya çalışmasıdır. Daha durum ortaya çıkmamıştır Kaçınma da organizma itici uyarıcıyla karşı karşıya gelmez. Kaçınma davranışında öğrenme durumu söz konusudur. - Genellikle balicilerin dolaştığı sokaktan geçmeme.
Sönme ( Deneysel çözülme ): Doğal uyarıcının uzun süre verilmemesi sonucunda, koşullu uyarıcıya karşı tepkinin zaman içinde ortadan kalkması. Zilin ardından uzun süre et verilmez ise, zaman içinde “zile” salya akıtılmaz.
Kendiliğinden Geri Gelme: Uzun süre sonra koşullu uyarcıyla karşılaşan organizmanın azda olsa tepki vermesi. Sönmenin gerçekleşmesinden sonra , verilen zilin salya akıtılması. Ömrü uzun değildir.
Uyarıcı Genellemesi ( Genelleme ): Bir uyarıcıya verilen tepkinin, ona benzer diğer uyarıcılara da verilmesi durumudur. Hemşireden korkan çocuğun, tüm beyaz önlüklülerden korkması.
Ayırt Etme: Uyarcı genelmesinin tersidir. Çocuğun tüm beyaz önlüklüler içinde , sadece hemşireden korkması durumu.
Gölgeleme: Koşulsuz bir uyarıcıyla aynı anda eşleşen İki nötr uyarıcıdan sadece birisine koşullanma. Daha çok şiddetlisine koşullanılır. Zil ile ışığın aynı anda verilip peşinden etin sunulması sonucunda , köpeğin sadece zile tepki vermesi durumu, zira zil daha güçlü çaldığı için.
Engelleme: Bir uyarcıya koşullanıldıktan sonra, bu uyarıcıyla birlikte daha sonra nötr bir uyarıcı verilse bile sonradan verilen bu uyarıcıya tepki vermeme. Zile koşullanan köpeğin, daha sonra zille birlikte ışık verilse bile ışığa koşullanmanın oluşmaması. Zil ışığı engelledi. Zira zil zaten etin verileceğini haber veriyor, ışığa gerek yok.
Birleşik Koşullanma: İki nötr uyarıcının birlikte koşulsuz uyarıcıyla eşleştirilmesiyle, her ikisinin de koşullu uyarıcı özelliği kazanmasıdır.
Üst Düzey – Dereceli – ikinci ya da üçüncü dereceden Koşullanma: Organizmanın bir uyarıcıya koşullanmasının ardından, bu uyarıcıyla birlikte verilen başka bir “nötr” uyarıcıya da koşullanma durumu ( Not: Uyarıcı genellemesinden temel farkı, burada benzer uyarıcılar yok, uyarıcılar farklı ama gene de koşullanma gerçekleşmektedir ) - Zile koşullanan köpeğe, defalarca zilden önce ışık yakarsak belli bir süre sonra ışığa da koşullanma gerçekleşir. - Öğretmenden korkan çocuğun , bir gün onu arabasıyla görmüştür. Bunun üzerine arabadan da korkar duruma gelmiştir.
Duyusal Ön Koşullanma: Defalarca birlikte verilen iki nötr uyarıcıya alışan organizmanın , bunların herhangi birisine gösterdiği koşullanmayı , ötekine de göstermesi durumu. Bir köpeğe, ilk etapta zil ile ışık aynı anda Köpek bu iki uyarıcıyı birleştiriyor. Daha sonra zil in ardından et verip ete koşullanma gerçekleştiğinde. Zil çalmayıp ışık yaksak bile köpek ışığa da salya akıtmıştır. Zira köpek zil ile ışığı başlangıçta duyusal anlamda alışmıştı. - Birlikte görmeye alıştığımız iki arkadaştan birisini yalnız gördüğümüzde , “ şimdi diğeri de gelir “ dememiz.
Olumsuz tat koşullanması ( Garcia etkisi ): Bir organizmanın yediği ve yedikten sonra kötü hissettiği değişik tadı olan yiyecekten kaçınmasıdır. Olumsuz tat koşullanması tek öğrenmede öğrenilen bir koşullanma durumudur. Bir kaçınma durumudur. Organizmanın yedikten sonra rahatsız olduğu bir besinden uzak durmasıdır. - Garcia etkisi bitişiklik ilkesinde belirtilen nötr uyarıcı – koşulsuz uyarıcı arasındaki zaman farkının kısa olmadan da koşullanmanın gerçekleşeceğini kanıtladı. - Akşama doğru midesi bulanan İrem öğle yemeğinde ki mayonezden zehirlendiğini düşünmüştür. Bu olaydan sonra uzun süre mayonez yememiştir. - Osman külahla dondurma yemiş ve dondurmadan zehirlenmiştir. Krema, salep gibi benzer gıdaları görünce tiksinti duyması genelleme.
ALTERNATİF KOŞULLANMA PROSEDÜRLERİ
Gecikmeli Koşullanma ( geciktiren Şartlanma ): Nötr ( Zil ) uyarıcı verilirken, aynı zamanda Koşulsuz uyarıcı ( Et ) verilerek koşullanma sağlanır. En etkili koşullanma şeklidir. 
Kısa Zaman Aralıklı Koşullanma ( İze koşullanma ): Nötr ( Zil ) uyarıcının hemen bitiminde koşulsuz uyarıcı ( et ) verilerek koşullanma sağlanır. 
Eş Zamanlı ( Zamandaş ) Koşullanma: Nötr ( Zil ) uyarıcı ile , koşulsuz uyarıcı (Et) aynı anda verilir. Koşullanma zayıftır. Zira zil etin habercisi olma durumunu oluşturmayabilir.
Geriye doğru ( Tersine ) koşullanma: Nötr uyarıcı ( Zil ) koşulsuz uyarıcıdan ( et) sonra verilir. Koşullanma neredeyse hiç olmaz.
Zamansal ( Geçici ) Koşullanma: Koşulsuz uyarıcı ( et ) sabit zaman aralıklarıyla verilerek. Organizmanın zamana koşullanması sağlanır.
klasik koşullanmayı ortadan kaldırma yöntemleri
Sönmesini Bekleme: Uzun süre koşullu uyarıcıdan sonra koşulsuz uyarıcı verilmez ise davranış gittikçe azalır ve söner.
Sistematik duyarsızlaştırma: Korkuların giderilmesinde uygulanır. Organizmanın korku duyduğu uyarıcıya kademe kademe yaklaştırılmasıyla gerçekleştirilir. Daha çok uzmanlar tarafından terapi şeklinde yapılır. * Sistematik duyarsızlaştırma karşıt koşullanmayı içerir. - Denizden korkan Ali denize aşama aşama alıştırılır.
Karşı karşıya getirme ( maruz bırakma – taşırma): Organizma korku duyduğu nesneyle aynı ortamda tutularak dav davranış söndürülmeye çalışılır. - Karanlıktan korkan çocuk karanlık odada tutularak karanlığa alıştırılması sağlanır.
Karşıt Koşullama: Kişinin istemediği bir durumla istediği durumun aynı anda verilmesiyle , istemediği duruma alıştırılması sağlanır. - Matematik dersinden nefret eden öğrenci, çok sevdiği öğretmeninin bu derse girmeye başlamasından sonra matematiği de sevmeye başlamıştır.
İtici Uyarıcıya Koşullama ( İtici Uyarıcıyla Davranış Kontrolü ): Organizmanın olumlu tepki gösterdiği uyarıcıyla birlikte, rahatsızlık veren bir uyarıcının ilişkilendirilmesi sonucunda olumlu tepkinin ortadan kalkması durumu.
*Sigara içen birisinin, sigarayla birlikte mide bulantısına yol açan bir ilaç verilmesi sonucunda, sigaradan vazgeçmesi
* Sevdiği bir kızın yanında nefret ettiği bir delikanlıyı birkaç kez gören kişinin artık kızı da sevmemeye başlaması
*Yaşı geçmiş olmasına rağmen hala emzik emen çocuğun emziğine acı biber sürülmesi.
kaynak:https://dersanebirey.wordpress.com/klasik-kosullanma/
İçeriği Daha Düzenli Olarak Görüntüleyebilirsiniz...
İçeriği Daha Düzenli Olarak Görüntüleyebilirsiniz...
Klasik Koşullanma Örnekleri için tıklayın....
Yorum Gönder