İşaret Gestalt Kuramı
- Tolman’ın öğrenme kuramı davranışçılık ile Gestalt’ı birleştiren bir kuramdır.
- Psikolojinin tamamen objektif bir bilim olmasını savunmuş, içe bakış yöntemini reddetmiştir.
- Onun davranışçılığı Thondike, Guthrie, Skinner ve Hull’dan farklıdır.
- Tolman, insan ve hayvan davranışlarının, onların amaçları, niyetleri, bilgileri, düşünmeleri, planlamaları ve anlamlandırmalarıyla nasıl ilişkili olduğunu açıklamaya çalışmıştır. (Düşünce ile davranış arasındaki ilişki)
- Davranışçıların savunduğu gibi küçük davranış birimleriyle, hareketlerle değil bütüncü davranışlarla çalışmak gerektiğini savunmuştur. Davranışçıların, davranışı çok küçük parçalara ayırıp analiz ederken bütünü gözden kaçırdıklarını ifade etmiştir.
- Tolman’a göre davranış, amaçlı etkinliktir yani amaca yönelik etkinliktir. Ör. Çay içmek, okula gitmek gibi.
- Öğrenmede bilişsel süreçleri ilk ele alan psikologdur.
- Öğrenme, çevreyi keşfetme sürecidir. Organizma, araştırma yoluyla belli bazı olayların, belli başka olaylara yol açtığını ya da bir işaretin, diğer bir işarete götürdüğünü keşfeder ve bunları kullanarak amacına ulaşır.
- Organizma çevreden çok şey öğrenir ancak bu öğrendiklerini etkinlik olarak göstermez. Bu bilgiler onlara ihtiyaç duyuluncaya kadar bellekte kalır.
- ÖR: Bankanın yerini biliriz ancak bu bilgiyi ihtiyacımız olana kadar kullanmayız
- Öğrenme, uyarıcı-tepki bağından ziyade, uyarıcı- uyarıcı ilişkisidir. Ona göre uyarıcı – tepki arasında birde ara değişkenler ( organizmanın, amaçları beklentileri, tutumları ) vardır
- Öğrenme şartlanma yoluyla değil, zihinsel süreçlerle gerçekleşir
- Öğrenmede gözlemin yeri önemlidir.
Amaçlı Davranışçılık: * Organizma bir uyarıcıya tepki verirken amacı doğrultusunda davranır. * Amaç sadece bir şeyi elde temek değil, birşeyden kaçmak ta olabilir.
Bütüncü (molar) davranış: Bir davranışı tam olarak anlayabilmek için bir bütün olarak ele almak gerekir. Davranışı parçalara bölmek amacından saptırır. Ör; Alinin derste neden arkadaşının kulağını çektiğini anlayabilmek için onun belkide sınıf dışında da bu tip davranışları yapıp yapmadığını gözlemlemek gerekir.
Tolmana Göre Öğrenme Süreci
Bilişsel harita: Kişi bir yerde dolaşırken farkında olmadan o şehirle ilgili bilişsel harita oluşturur. Ör: Şehirde hiç gitmediğimiz bir bankaya günü birinde işimiz düştüğünde sanki elimizle koymuş gibi hemen buluruz. Zira daha önceden zihnimizde onun yeriyle ilgili bilişsel harita oluşmuştur.
Yer Öğrenme: Organizma geliştirmiş olduğu bilişsel haritaları sayesinde neyin nerede olduğunu öğrenir. Örnek: Kazanmış olduğumuz üniversitenin kampüsünde neyin nerede olduğunu farkına varmadan öğreniriz.
Zihinsel Deneme Yanılma: Problemle karşılaştığımızda bilişsel haritalarımızı devreye sokarız ve bu arada kısa bir düşünür sonra çözümü uygularız. Örnek: Yer öğrenmedeneyinde X yolu kapatılan fareler yol ayrımına geldiklerinde kısa bir süre duraklamış sonra Y yolunu tercih etmişlerdir.
En Az Çaba İlkesi: Bir engeli aşmak için en kısa ve kolay yolu devreye sokarız. Örnek:Bir yere ulaşırken en kısa ve kolay yolu tercih ederiz , o yol bizi çözüme ulaştırmıyorsa , bu sefer en kısa ikinci yolu tercih ederiz.
Bilişsel Senaryo: İçinde yaşadığımız sosyal çevrede değişik davranış kalıpları ( bilişsel senaryolar ) oluştururuz. Örnek: Nerede nasıl davranacağımızı daha önceden oluşturduğumuz bilişsel senaryolara göre ayarlarız.
Ödül Belkentisi: Organizma bir tepkiden sonra ödül alırsa gene aynı ödülü bekler. Verilmezse kızgınlık hissedebilir. Örnek: Bir maymun gözünü önünde kutunun altına muz konmuş maymun kutuyu kaldırıp muzu yemiştir. Diğer seferinde yine muz yemek amacıyla kutuyu kaldırdığında marulla karşılaşınca kızgınlık davranışları sergilemiştir.
Gizil (örtük) Öğrenme: Bilinçsizce, farkında olmadan ve istemeden edinilen öğrenmelerdir. Buna göre, bazı öğrenmeler öğrenme amacı olmadan, hatta kişi farkında olmadan gerçekleşir. Yapılan çalışmalar, gizil öğrenmenin zihinsel imge ya da bilişsel harita olarak depolandığını göstermektedir. Organizma ilgili bir problemle karşılaştığı zaman bu haritalara başvurur ve onu kullanır. Örnek: Bir alışveriş merkezinde dolaşırken farkına varmadan bir çok mağazanın nerede olduğunu gizil bir şekilde bilişsel harita oluşturarak öğreniriz.
Gizil (örtük) Sönme: Kazanılan davranışların artık pekiştirilmediğini gördüğümüzde örtük sönme gerçekleşir. Örnek: Söz hakkı almak için parmak kaldırmak gerektğini öğrenen Ali, başka bir sınıfta söz almak için parmak kaldırmayan öğrencileri gördükçe örük sönme gerçekleşir.
TOLMAN'A GÖRE ÖĞRENME TÜRLERİ
KATEKSIS (CATHEXES) ÖĞRENME: Kateksis, belli dürtü durumlarıyla belli nesneleri ilişkilendirme eğiliminin öğrenilmesine işaret etmektedir. Organizma belli dürtü durumunda belli nesnelerden kaçınmayı öğrenmişse, bu duruma “olumsuz kateksis" denmektedir. Örnek: Örneğin, belli bir ülkedeki bireyler açlık dürtüsünü belli yiyeceklerle giderebilirler: * Karadeniz bölgesinde yaşayan bir birey, genellikle açlığını hamsi balığı yiyerek giderme eğiliminde olabilir.
EŞDEĞER İNANÇLAR: Tolman, bu öğrenme türünün, fizyolojik dürtülerden çok "sosyal dürtülerin" doyurulmasıyla, ilgili olduğunu düşünmektedir. Örnek: Yüksek not alma algısı, öğrencinin bir müddet sevgi ve kabul edilme ihtiyacını tatmin edecektir. Hatta arkadaşlarına aldığı notlardan söz etmese bile, öğrenci için A almak, sevilme ve kabul edilmeye eşdeğer olarak görülecektir.
ALAN BEKLENTİLERİ: Alan beklentileri, biliş haritasının geliştirildiği gibi oluşturulmaktadır. Organizma, neyin neye götüreceğini öğrenir. Örneğin; belli bir işaret gördüğünde onu belli bir diğer işaretin izleyeceğini bekler. Bu öğrenme türüne Uyarıcı-Tepki (U- T) öğrenme değil, uyarıcı-uyarıcı (U=U) öğrenme denmişti. Organizma bir işareti gördüğünde, bir sonrakinin onu izleyeceğini öğrenir. Bu tür öğrenmenin meydana gelmesi için tek pekiştirme, beklentinin yani denencenin doğrulanmasıdır. Örnek: Kapı açıldığında öğretmenin gireceğini bekleriz.* Sofra hazırlanınca, kaşıkların ekmeklerin geleceğini bekleriz.
ALAN-BİLİŞ YOLLARI: Alan-biliş yolu, bir problem çözme stratejisi yada yaklaşımıdır. Problem çözme stratejisinde önemli olan şey, bir problemi çözmede etkili olan bir stratejinin gelecekte benzer durumlarda da kullanılmasıdır. Etkili alan-biliş yolları yada problem çözme stratejileri, bu probleme benzer diğer problemlere de transfer edilir. * Tolmanın en az güvenli olduğu öğrenme türüdür. Örnek: Bir problemi çözerken izlediğimiz stratejiyi bir başka benzer problemle karşılaşınca dadevreye sokarız.
DÜRTÜ AYIRIMLARI: Bu öğrenme türü, organizmanın kendi dürtü durumunu belirlemesini ve buna uygun tepkide bulunmasını kapsamaktadır. Örneğin; bir T labirentinde hayvana aç olduğunda bir yöne, susuz olduğunda diğer yöne dönme öğretilmiştir. Örneğin; sevgiye ihtiyaç duyan birisinin davranışı farklı olacaktır, yiyeceğe ihtiyaç duyan birisinin davranışı farklı olacaktır.
HAREKET BİÇİMLERİ: Tolman kuramından esas olarak fikirlerin ilişkilenmesiyle ilgilenmiştir. Bu nedenle hareket biçimini öğrenme, bir eksiği gidermeye dönüktür.
Yorum Gönder