Bu yazıda Edimsel Koşullanmanın Genel Kavramlarından olan;
Kademeli Yaklaşma, Biçimlendirme (Şekil Verme – Şekillendirme), Zincirleme, Tersine Zincir, Sönme, Kendiliğinden Geri Gelme, Öğrenmenin Genellenmesi, Tepki Genellemesi, Ayırt Etme, Davranışta Kontrast, Unutma, Premack İlkesi (Büyük Anne Kuralı), Koşullu Anlaşma kavramlarını inceleyeceğiz.
Kademeli Yaklaşma: Kademeli yaklaşma edimsel koşullanmanın öğrenme yöntemidir. Programlı öğretimde kullanılır. İki şekilde gerçekleşir. Biçimlendirme (Şekillendirme) ve zincirleme.
Biçimlendirme (Şekil Verme – Şekillendirme): Organizmaya kazandırılmak istenen davranış küçük alt davranışlara ayrılır. Organizmanın en basit davranışından başarıyla yaptığı diğer davranışlarının da pekiştirilmesi yoluyla bir davranışın tek bir seferde yapılmasıdır. Biçimlendirmede adımları sırasıyla yapma şartı yoktur. Adımlardan biri atlanılsa bile istenen davranış kazandırılabilir. İstenilen tepkiye yakın tepkiler pekiştirilir.
Örnek: Topluluk önünde konuşamayan öğrencisinin bu davranışı kazanması için öğrenci sadece 2 kişinin olduğu bir yerde konuşturulur. Daha sonra aşamalı olarak kişi sayıları arttırılır ve her konuşma sonrası kendine pekiştireç verilir.
Zincirleme: Amaca ulaşmak için alt davranışların atlanmadan sırası ile yapılmasıdır. Her aşama bir sonraki aşamanın ayırt edicisi olur ve her aşama pekiştirilir. Öğrenilecek konu zor ise birbirine ön koşul olacak alt basamaklara ayrılır. Örnek: Otomobil kullanma, okuma yazma öğretiminde.
!!! Biçimlendirmede sıra şartı yoktur. Zincirlemede ise sıra atlanmadan yapılması gerekir.
Tersine Zincir: Genellikle eğitimde kullanılır. Kolaydan – Zora. Örnek: Türkçe dersinde bir paragrafın sonuç cümlesi boş bırakılır ve öğrenciden tamamlanması istenir. Öğrenci bunu tamamlar. Daha sonra bir paragraf daha verilir. Destekleyici ve sonuç cümlesi boş bırakılır ve tamamlanması istenir. Öğrenci bunu da tamamladıktan sonra sadece başlık yazılır ve öğrenci hikâyenin bütününü tamamlar.
Sönme: Edimsel davranıştan sonra pekiştireç verilmemesi işlemidir. Davranış (İlk başlarda davranışın sıklığı ve çeşitliliği artar.)
Kendiliğinden Geri Gelme: Sönmeye uğramış bir davranışın ortadan kalkarken davranışın herhangi bir uyarıcı yokken yeniden ortaya çıkmasıdır.
Öğrenmenin Genellenmesi: Organizmanın karşılaştığı farklı uyarıcılara aynı edimsel davranışı göstermesidir.
Davranışta Kontrast: İki farklı uyarıcıdan birine karşı gösterilen aynı tepkinin biri tarafından pekiştirilmemesi sonucunda diğer uyarıcıya verilen tepkinin şiddetinin artmasıdır. Örnek: Evde oldukça saldırgan olan, okulda ise cezalandırıldığı için aynı davranışları yapamayan bir çocuğun evde bu davranışları yapma sıklık ve süresinin artmasıdır.
Zamanlama: Pekiştirme ve ceza etkili olması için edimsel davranıştan hemen sonra uygulanmalıdır. Bu duruma zamanlama adı verilir.
Unutma: Organizmaya ayırt edici uyarıcı sunulmazsa organizma belirli bir süre sonra o uyarıcıya karşı bir tepkide bulunmaz. Ayırt edici uyarıcıyı unutur. Sönme ile farkı sönmede ayırt edici uyarıcı verilir pekiştireç verilmez. Unutma da ise ayırt edici uyarıcı yoktur.
Premack İlkesi (Büyük Anne Kuralı): Organizma yaşamı boyunca bir çok etkinlik yapmaktadır. Bu etkinliklerden bazılarını çok sık ve severek yapmakta, bir kısmını da daha az göstermektedir. Bu ilkeye göre organizmanın çok sık yaptığı etkinlikler daha az yapılan etkinlikleri pekiştirmek için kullanılması premack ilkesidir.
Kademeli Yaklaşma, Biçimlendirme (Şekil Verme – Şekillendirme), Zincirleme, Tersine Zincir, Sönme, Kendiliğinden Geri Gelme, Öğrenmenin Genellenmesi, Tepki Genellemesi, Ayırt Etme, Davranışta Kontrast, Unutma, Premack İlkesi (Büyük Anne Kuralı), Koşullu Anlaşma kavramlarını inceleyeceğiz.
Kademeli Yaklaşma: Kademeli yaklaşma edimsel koşullanmanın öğrenme yöntemidir. Programlı öğretimde kullanılır. İki şekilde gerçekleşir. Biçimlendirme (Şekillendirme) ve zincirleme.
Biçimlendirme (Şekil Verme – Şekillendirme): Organizmaya kazandırılmak istenen davranış küçük alt davranışlara ayrılır. Organizmanın en basit davranışından başarıyla yaptığı diğer davranışlarının da pekiştirilmesi yoluyla bir davranışın tek bir seferde yapılmasıdır. Biçimlendirmede adımları sırasıyla yapma şartı yoktur. Adımlardan biri atlanılsa bile istenen davranış kazandırılabilir. İstenilen tepkiye yakın tepkiler pekiştirilir.
Örnek: Topluluk önünde konuşamayan öğrencisinin bu davranışı kazanması için öğrenci sadece 2 kişinin olduğu bir yerde konuşturulur. Daha sonra aşamalı olarak kişi sayıları arttırılır ve her konuşma sonrası kendine pekiştireç verilir.
Zincirleme: Amaca ulaşmak için alt davranışların atlanmadan sırası ile yapılmasıdır. Her aşama bir sonraki aşamanın ayırt edicisi olur ve her aşama pekiştirilir. Öğrenilecek konu zor ise birbirine ön koşul olacak alt basamaklara ayrılır. Örnek: Otomobil kullanma, okuma yazma öğretiminde.
!!! Biçimlendirmede sıra şartı yoktur. Zincirlemede ise sıra atlanmadan yapılması gerekir.
Tersine Zincir: Genellikle eğitimde kullanılır. Kolaydan – Zora. Örnek: Türkçe dersinde bir paragrafın sonuç cümlesi boş bırakılır ve öğrenciden tamamlanması istenir. Öğrenci bunu tamamlar. Daha sonra bir paragraf daha verilir. Destekleyici ve sonuç cümlesi boş bırakılır ve tamamlanması istenir. Öğrenci bunu da tamamladıktan sonra sadece başlık yazılır ve öğrenci hikâyenin bütününü tamamlar.
Sönme: Edimsel davranıştan sonra pekiştireç verilmemesi işlemidir. Davranış (İlk başlarda davranışın sıklığı ve çeşitliliği artar.)
Kendiliğinden Geri Gelme: Sönmeye uğramış bir davranışın ortadan kalkarken davranışın herhangi bir uyarıcı yokken yeniden ortaya çıkmasıdır.
Öğrenmenin Genellenmesi: Organizmanın karşılaştığı farklı uyarıcılara aynı edimsel davranışı göstermesidir.
Örnek: Matematik dersinde parmak kaldırıp söz alan bir öğrenci aferin aldıktan sonra diğer derslerde de parmak kaldırıp aferin almak isteyecektir.Tepki Genellemesi: Organizmanın karşılaştığı bir uyarıcıya karşı çeşitli tepkiler sergilemesidir.
Örnek: Arabanın içinde yanıp sönen bir kırmızı ışığa çeşitli tepkiler verilmesidir (silecekler kapatılır, emniyet kemeri bağlanır gibi).Ayırt Etme: Organizmanın çeşitli uyarıcılar arasından sadece bazı uyarıcılara tepki vermesidir. Ayırt etmenin olması için genellemenin olması gerekir.
Davranışta Kontrast: İki farklı uyarıcıdan birine karşı gösterilen aynı tepkinin biri tarafından pekiştirilmemesi sonucunda diğer uyarıcıya verilen tepkinin şiddetinin artmasıdır. Örnek: Evde oldukça saldırgan olan, okulda ise cezalandırıldığı için aynı davranışları yapamayan bir çocuğun evde bu davranışları yapma sıklık ve süresinin artmasıdır.
Zamanlama: Pekiştirme ve ceza etkili olması için edimsel davranıştan hemen sonra uygulanmalıdır. Bu duruma zamanlama adı verilir.
Unutma: Organizmaya ayırt edici uyarıcı sunulmazsa organizma belirli bir süre sonra o uyarıcıya karşı bir tepkide bulunmaz. Ayırt edici uyarıcıyı unutur. Sönme ile farkı sönmede ayırt edici uyarıcı verilir pekiştireç verilmez. Unutma da ise ayırt edici uyarıcı yoktur.
Premack İlkesi (Büyük Anne Kuralı): Organizma yaşamı boyunca bir çok etkinlik yapmaktadır. Bu etkinliklerden bazılarını çok sık ve severek yapmakta, bir kısmını da daha az göstermektedir. Bu ilkeye göre organizmanın çok sık yaptığı etkinlikler daha az yapılan etkinlikleri pekiştirmek için kullanılması premack ilkesidir.
Örnek: Dersine çalışırsan top oynamaya gidebilirsin.Koşullu Anlaşma: Bireyin kendisinin ya da bir başkasının yapılmasını zorunlu gördüğü bir etkinliği gerçekleştirdiği takdirde kendi istediği bir etkinliği yapmasıdır. Koşullu anlaşma da süre uzundur. Birey bu davranışı yapmak isteyebilir. Kendine koşul koyabilir.
Örnek: 100 soru çözünce hamburger yemeğe gideceğim.
Yorum Gönder