Pekiştirme Türleri

Organizmanın ödüllendirilmesi işlemidir. Pekiştirme, hoşa giden bir uyarıcı ortama sokulması veya hoşa gitmeyen bir uyarıcı ortamdan çıkartılması işlemidir. Davranışın sıklığının arttırılması için yapılır. Öğretimde öğretmen ilk olarak öğrencisini tanımalı, onun ihtiyaç ve beklentilerini karşılayan pekiştireçler vermelidir.

Olumlu Pekiştirme: Organizmaya bir davranış kazandırmak veya var olan davranışı sürdürmek için olumlu pekiştireçlerin ortama konulmasıdır.

Örnek: Ödevini yapan çocuğa aferin demek. 

Olumsuz Pekiştirme: Organizmanın hoşuna gitmeyen bir davranışın yapılma olasılığını azaltan pekiştirecin (uyarıcının) ortamdan alınmasıyla yapılır.

Örnek: Öğrencinin zayıf not almamak için ders çalışması.

Pekiştirme tarifeleri, olumlu davranışlardan sonra pekiştirecin hangi sıklıkla ve nasıl verileceğini açıklamak için kullanılmaktadır. Pekiştirme tarifeleri sürekli ve aralıklı (zaman – oran) olmak üzere iki türdür. 

Sürekli Pekiştirme: Organizmaya yeni bir davranış kazandırılırken kullanılır yani kademeli yaklaşma yönteminde kullanılır. En basit pekiştirme tarifesidir. Davranış kazandırıldıktan sonra diğer tarifelere geçilmelidir. Eğer geçilmezse organizmada alışma daha sonra ise sönme meydana gelecektir. Sönemeye karşı en az dirençli tarifedir. 

Örnek: Her gün baklava, börek yense bıkılır. (2009 KPSS)

Sabit Zaman Aralıklı (Sabit Aralıklı): Burada davranış sayısı değil, geçen süre önemlidir. Belirli zaman aralıklarındaki davranışların pekiştirilmesidir. Bu tarifede pekiştireci almaya yakın zamanlarda davranışlarda artış meydana gelir. Pekiştireç alındıktan sonra ise organizmanın davranışlarında çok fazla azalma meydana gelir.

Örnek: Her hafta Çarşamba günü posta kutusuna bırakılmış olan zarflarını alan bir kişi. (2004 KPSS). Çalışanların maaşları, öğrenciler için teneffüsler.

Değişken Zaman Aralıklı (Değişken Aralıklı): Organizmaya pekiştirecin beklenmeyen zamanlarda verilmesiyle yapılan pekiştirme tarifesidir. Değişken zamanlarda verildiği için organizma sürekli olarak davranışı gerçekleştirir.

Artan Zaman Aralıklı (Artan Aralıklı): Organizmaya verilen pekiştireçlerin verilme zamanlarının giderek arttırılması ile yapılan pekiştirme işlemidir.

Örnek: Öğrencilerine ilk başta 5 dakika sessiz durduktan sonra bir pekiştireç veren, daha sonra 16 dakika sessiz durduğunda bir pekiştireç verilir daha sonra ise 20 dakika sessiz durduğunda pekiştireç verilmesidir.

Sabit Oranlı Pekiştirme: Organizmaya belirli bir davranış sayısından sonra pekiştireç verilmesi işlemidir.

Örnek: Soru hazırlayan bir bireyin her yüz sorusuna 250 lira ücret almasıdır. 

Değişken Oranlı Pekiştirme: Organizmaya pekiştirecin belirli olmayan davranış sayısından sonra verilmesi işlemidir. Pekiştireci kaç davranıştan sonra alacağını bilmeyen organizma pekiştireci alana kadar davranışı sergilemeye devam eder.

Örnek: Dersi soru cevap yöntemiyle işleyen bir öğretmen, sorulara doğru cevap veren öğrencilerine bazen beş soruda, bazen üç soruda bir puan vermektedir. (2008 KPSS) 

Artan Oranlı Pekiştirme: Organizmaya giderek artan bir davranış sayısından sonra pekiştireç verilmesi ile yapılan pekiştirme işlemidir. Örnek: Bir futbolcuya ilk 3 golünden sonra daha sonra 5 golünden sonra daha sonra ise 10 golünden sonra prim verilmesidir.

Not: Sönmeye karşı en dirençli tarife değişken oranlı tarifedir.

Katışık (Birleşik) Pekiştirme: Birden fazla pekiştirme tarifesinin bir arada uygulamasıdır. Yani organizma ardı ardına birden fazla tarifeyi tamamladıktan sonra pekiştireç almasıdır.

Pekiştirme Tarifeleri Örnekler

Sürekli Pekiştirme Örnekleri:

* Çocuk yatağını her düzelttiğinde pekiştirilmesi.

Sabit Oranlı Pekiştirme Örnekleri:
* Öğrencinin her 5 doğru cevabına not verilmesi.

Sabit Aralıklı Pekiştirme Örnekleri:
* Memurların her ayın 15‘inde maaş almaları.

Değişken Oranlı Pekiştirme Örnekleri:
*Çocuğun “lütfen” deme davranışı DOP ile pekiştiriliyorsa, ilk üç davranıştan herhangi biri, ikinci üç davranıştan herhangi biri gelişigüzel pekiştirilir.

Değişken Aralıklı Pekiştirme Örnekleri:
* 15 dakikanın ortasında , başında, sonunda pekiştireç sunulur. Örneğin 9. dakikada, 17. dakikada, 35. dakikada v.b.

sabit oranlı pekiştirme örnekleri:
* Doğru yapılan her 5 probleme 1 ek teneffüs.
* Öğrencinin oyuncağını 3 kez paylaştıktan sonra ödüllendirilmesi.
* Tüm ödevlerin bitirildiği her 2 dersin sonunda kütüphanede 15 dk. Resimli öykü kitabı okuma.
* Üretilen her 10 parça için 50 ytl, her doğru 5 paket için 1 jeton.

sabit zaman aralıklı pekiştirme örnekleri:
* Öğrencinin yerinde oturması 10 dk.da bir gözlenir ve pekiştirilir
* 5 dk. Da bir kez okuma davranışı gözlenir ve pekiştirilir.
* Öğrencilerin ders çalışmaları 15 dk.da bir kontrol edilir.

Değişken oranlı pekiştirme örnekleri:
* 10’a kadar ritmik saymada öğrenci 2, 6, 10’u söylediğinde, sonraki tekrarda 3, 5, 9’u söylediğinde farklılaşan şekilde pekiştirilir.
* Ali yaklaşık 3 yoklama fişi doldurduğunda öğretmeni “özel yardımcı” kuponu verir.
* Ortalama 8 oyuncak paylaşım davranışı için pekiştirilir. İzleyenlerde 7., daha sonrakinde 9. oyuncak paylaşımı pekiştirilir.

Değişken zaman aralıklı pekiştirme örnekleri:
* Kütüphanede kitap okuyan öğrenciler ortalama 15-25 dk. da bir pekiştirilir.
* Yerinde oturma davranışı 20, 27, 35. dakikalarda gözlenir ve pekiştirilir. Bir sonraki derste 15., 19. 30. dk.larda pekiştirilir.
* Öğretmenin bir hafta 2, 4, 5 günlerinde, ikinci haftanın 1. 3. günlerinde günlük kontrolü yaparak övgü yazması.